Fakty

Tu namakaće wuběr faktow k rěčam a k wjacerěčnosći. Dźěl našeho kófra mnohotnosće je flyer z najwažnišimi z tutych informacijow – za waše zarjadowanja!

FAKTY K RĚČAM

W Europje rěči so z prawom wo rěčnym šmjatku.
Po Europskej radźe, kotraž wopřija 47 europskich statow, je w Europje 225 awtochtonych rěčow z něhdźe 100 milionami přisłušnikow. Po Europskej radźe wobhladuje so baskišćina jako najstarša dźensa w Europje rěčana rěč.

Po oficialnych podaćach Europskeje unije (EU) je nimo 24 zarjadniskich rěčow EU přez 60 regionalnych abo mjeńšinowych rěčow, při čimž so ličba tute rěče rěčacych ze 40 milionami wobydlerjow podawa.

Christoph Pan mjenuje za Europu ličbu 90 rěčow, z kotrychž je 37 narodnych rěčow; 53 rěčow płaća jako „bjezstatne rěče“.

K wulkim bjezstatnym rěčam słušetej katalanšćina a okcitanšćina, kóžda z něhdźe 6 mio. ludźimi. Tutej rěči matej z tym wjace přisłušnikow hač na přikład Finojo (5 mio.), Danojo (5 mio.), Norwegojo (4 mio.) a Chorwaća (4,5 mio.), štož su wšo narodne rěče. Tola tež Walizojo, Baskojo, Zapadni Frizojo, Bretonojo a někotre ludy Ruskeje, kaž Baškirojo a Čuwašojo, leža nad kritiskej rěčnej hranicu.

Kritiska hranica za přežiwjenje rěče trochuje so na 300 000 rěčacych. To woznamjenja, zo je něhdźe 80 % europskich mjeńšinowych rěčow wohroženych. Tohodla je trjeba, europske mjeńšiny škitać a spěchować.

Pod kritiskej rěčnej hranicu leži wjetšina regionalnych a mjeńšinowych rěčow, kaž ladinšćina, retoromanšćina, hornjo- a delnjoserbšćina, sewjerofrizišćina a kašubšćina.

W kóždym ze 36 europskich krajow, kiž maja přez 1 milion wobydlerjow, je žiwych znajmjeńša tři mjeńšinow. Z druhimi słowami: Kraje Europy nimaja žadyn homogeny statny lud!

Kóždy sydmy Europjan přisłuša etniskej, narodnej mjeńšinje.
 
 
FAKTY K WJACERĚČNOSĆI

Wobydlerjo EU maja jara pozitiwny wid na wjacerěčnosć. 88 % je wo tym přeswědčenych, zo je jara wužitne, nimo maćerneje rěče dalše rěče znać, a nimale kóždy wobydler EU (98 %) je měnjenja, zo je nawuknjenje jedneje rěče jara wažne za přichod dźěći.

Porno tomu rěči dźensa jenož jedna štwórćina (25 %) wobydlerjow EU znajmjeńša dwě přidatnej rěči.

Wjetšina wobydlerjow Europy (81 %) měni, zo měło so ze wšěmi w EU rěčanymi rěčemi runohódnje wobchadźeć.

Studija EU-komisije (2009) wědomostne zwiski wo pozitiwnych efektach wjacerěčnosće zjima:

Wjacerěčnosć a rěčnopraktiske znajomosće su wuměnjenje za interkulturelny dialog, za wobdźělenje na towaršnostnym žiwjenju a mobilitu kaž tež za zrozumjenje europskich hódnotow a kulturne herbstwo.

Wjacerěčnosć je potencial za zdobyće wobłuki přesahowacych klučowych kompetencow, polěpšenje wukonow při myslenju, wuknjenju, rozrisanju problemow a komunikaciji, a žórło za kreatiwne a inowatiwne myslenje.

Kreatiwita a inowacija stej klučowej kompetency za kmanosć dźěławosće, kmanosć wubědźowanja, za wuwiće załožerskeho a předewzaćelskeho ducha.

žórła:
Eurobarometer 2012 “Die europäischen Bürger und ihre Sprachen”
EUROMOSAIC I Studie, 1996, Fig.9
Europäisches Fremdsprachenzentrum, Europarat
Europäische Kommission
“Ik snack platt, du ok?”, In: ZEIT ONLINE
Pan, Christoph/Pfeil, Beate Sibylle, National Minorities in Europe – Handbook, Braumüller 2003
Prof. Dr. Els Oksaar, w: Předskok z dwěmaj rěčomaj, wudawaćel: Domowina – Rěčny centrum WITAJ, Budyšin 2005
Prof. Dr. Jeroen Darquennes, University of Namur (Belgiska)
Prof. Dr. Tatiana Smirnowa, Lehrstuhl für Ethnographie der Staatlichen Universität Omsk “F.M. Dostojewskij”
Prof. Dr. Wolfgang Wölck, Forschungszentrum für Mehrsprachigkeit Brüssel und Staatsuniversität New York
Studie über den Beitrag der Mehrsprachigkeit zur Kreativität, Europäische Kommission 2009